3 vấn đề khó khăn khi muốn khởi nghiệp ở Nhật Bản

Ở Nhật mẫu hình lý tưởng, thuận lợi nhất để một người thành công: một là người Nhật, hai là Nam giới và ba là người nhiều tuổi (thường từ 40 trở lên). Dù xã hội Nhật có dần thay đổi cởi mở hơn với người nước ngoài, trao cho phụ nữ nhiều cơ hội hơn xưa, khuyến khích tuổi trẻ khởi nghiệp thì quan niệm cố hữu trên cũng khó thay đổi nếu không qua vài thế hệ.

1. Khó có thể tìm thấy tấm gương người nước ngoài thành công lớn ở Nhật. Ngay cả con người tuyệt vời như ông chủ Softbank Son Masayoshi dù sinh ra ở Nhật, lớn lên như người Nhật cũng gặp khá nhiều khó khăn trong những ngày đầu khởi nghiệp vì ông không phải là người Nhật và ông không đăng kí kinh doanh bằng tên Nhật mà để tên gốc Hàn Quốc. Ngân hàng khó cho vay tiền hơn, khách hàng nhìn thấy công ty có chủ tên nước ngoài ít tin hơn… Nếu không có người vợ Nhật quốc tịch Nhật thì dù là người có tầm như ông cũng gặp không ít khó khăn cho đến khi công ty thực sự có uy tín.

2. Là phụ nữ ở Nhật rất khó leo lên mức lãnh đạo hoặc làm quản lí cấp cao. Không có nữ CEO nào trong các công ty lớn nhất Nikkei 225 (2013). Tỉ lệ nữ làm quản lí cấp cao ở Nhật cũng chỉ 11% (2012). Chưa nói hai con số này thấp hơn nhiều so với các nước phát triển: Mỹ, Anh, Pháp… mà con số này cũng thấp hơn nhiều khi so với một xã hội cũng trọng nam khinh nữ như Việt Nam (Dù sao cũng có khoảng 30 nữ CEO chiếm khoảng 5% trong tổng số các công ty lên sàn, 2015). Phụ nữ Nhật đi làm sau khi kết hôn là rất ít, và một khi đã nghỉ làm chăm con một thời gian dài thì việc tìm lại một công việc tốt phát huy được khả năng của mình là rất khó.

3. Nếu bạn còn chưa đến 40 tuổi thì bị coi chưa phải tuổi lập thân ở Nhật. Ở Nhật dù làm kinh doanh hay làm chính trị, tiếng nói của bạn chỉ có nhiều giá trị khi tuổi của bạn từ bốn chục trở lên. Đã có ai để ý báo chí hay truyền hình Nhật khi đưa tin về một nhận định hay quan điểm của ai đó đều ghi tên người đó, mở đóng ngoặc tuổi của họ chưa? Điều này khác hẳn ở Mỹ hay các nước khác. Cấp trên của mình có kể một câu chuyện vui rằng, khi dự án tư vấn cho chính phủ của anh về chính sách về năng lượng tương lai được báo Nikkei phân tích rất nhiều, anh đã từ chối không nêu tên mình với vai trò là chủ dự án. Bởi lúc đó anh mới 38 tuổi. Những chính trị gia, những quản lí cao cấp sẽ coi nhẹ quan điểm của anh khi báo đưa tin chuyên gia A (38 tuổi) nói chính phủ nên…. Anh đã thương lượng nhiều và báo Nikkei giới thiệu anh với ngoại lệ không đề tuổi bên cạnh. Đây chỉ là một câu chuyện cá nhân vui. Tuy nhiên với thực tế là độ tuổi trung bình của người Nhật khoảng 44, và cái xã hội đặc biệt coi trọng tiền bối, lễ nghĩa, thì tuổi trẻ khó có nhiều đất để bứt phá và được thừa nhận sự bứt phá. Có lẽ không ít người cũng có trải nghiệm tương tự trong công việc ở Nhật khi quan điểm của mình không được trọng dụng lắng nghe bằng một phát biểu y hệt từ một người nhiều tuổi hơn.

Nếu như ở Mỹ, những hình tượng như tỉ phú trẻ như Mark Zuckerberg- Facebook, hay nữ chính trị gia Hillary Cliton là những hình tượng được xã hội đánh giá cao vì người Mỹ sống với ước mơ Mỹ (ước mơ ai cũng có cơ hội phát triển như nhau bất kể tuổi tác, giới tính, sắc tộc, quốc gia) thì ở Nhật hoàn toàn khác. Ước mơ điển hình của một người Nhật trung lưu là: cố gắng học tập thật tốt để vào một trường đại học top, khi đi làm vào một công ty hàng top, nam lấy vợ tiếp tục sự nghiệp salary man, nữ lấy chồng lui về làm nội trợ, sinh con, nuôi con trong cuộc sống khá giả trung lưu, chăm con để con lại vào trường top, công ty top, làm top salary man. Lực lượng trung lưu mang ước mơ điển hình này hiện tại dù đang giảm dần vẫn chiếm khoảng 50% dân số Nhật cho nên ở Nhật tinh thần khởi nghiệp không cao. Nước Nhật trọng những ai làm việc lâu dài trong một công ty, trọng những công ty tồn tại lâu, người Nhật không giỏi khởi nghiệp cái mới nhưng giỏi cải thiện những thứ lạc hậu lỗi thời thành tốt hơn để thích nghi với thay đổi. Điều đó, khiến cho việc khởi nghiệp một cái gì mới ở Nhật là rất khó, và đối với người nước ngoài càng khó, với phụ nữ là người nước ngoài thì lại khó nữa.